ಕ್ಷೀರದಿಂದ ಮಾಧ್ಯಮದವರೆಗೆ: ಅಮುಲ್, ಸಾರಾಭಾಯಿ ಮತ್ತು ಖೇಡಾದ ಕುತೂಹಲಕಾರಿ ಕಥೆ

ವಿಶ್ವ ದೂರದರ್ಶನ ದಿನವನ್ನು ನಾವು ಆಚರಿಸುತ್ತಿರುವ ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ಮಾಧ್ಯಮ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಗಮನಾರ್ಹ ಅಧ್ಯಾಯವನ್ನು ಮರುಪರಿಶೀಲಿಸುವುದು ಸೂಕ್ತವಾದ ಕಾರ್ಯ ಎಂದು ಅನಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ಅಧ್ಯಾಯ ಗುಜರಾತ್, ಅಮುಲ್, ವಿಕ್ರಮ್ ಸಾರಾಭಾಯಿ ಮತ್ತು ಚೆನ್ನೈ ಅನ್ನು ಖೇಡಾ ಸಂವಹನ ಯೋಜನೆ (ಕೆಸಿಪಿ) ಮೂಲಕ ಬೆಸೆಯುವ ಕುತೂಹಲಕಾರಿ ಸಂಗತಿಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. 1970 ರ ದಶಕದ ಮಧ್ಯಭಾಗದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾದ ಈ ಯೋಜನೆಯು ಗ್ರಾಮೀಣ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಗೆ ದೂರದರ್ಶನವನ್ನು ಬಳಸುವ ಭಾರತದ ಮೊದಲ ಗಂಭೀರ ಪ್ರಯತ್ನವಾಗಿತ್ತ ಎಂಬುದು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಇಳಿಯದ ವಿಷಯ ಎಂದರೆ ಅತಿಶಯೋಕ್ತಿಯಲ್ಲ..

ಈ ಮಹತ್ವಾಕಾಂಕ್ಷೆಯ ಯೋಜನೆಯು ಗುಜರಾತ್‌ನ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಖೇಡಾ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು. ಈ ಪ್ರದೇಶವು ಸರ್ದಾರ್ ವಲ್ಲಭಭಾಯಿ ಪಟೇಲ್ ಅವರ ಜನ್ಮಸ್ಥಳ ಮತ್ತು ಅಮುಲ್ ಡೈರಿ ಸಹಕಾರಿ ಸಂಸ್ಥೆಯ ನೆಲೆಯಾಗಿದೆ. ದೂರದೃಷ್ಟಿಯ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ವಿಜ್ಞಾನಿ ಡಾ. ವಿಕ್ರಮ್ ಸಾರಾಭಾಯಿ ಈ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಂಡರು ಮತ್ತು ಈ ಉಪಕ್ರಮವು ಯುಎನ್‌ಡಿಪಿ ಒದಗಿಸಿದ ಟ್ರಾನ್ಸ್‌ಮಿಟರ್‌ನಿಂದ ಬೆಂಬಲವನ್ನು ಪಡೆಯಿತು. ಅಹಮದಾಬಾದ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶ ಅನ್ವಯಿಕೆ ಕೇಂದ್ರ (ಎಸ್‌ಎಸಿ) ಈ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತಂದಿತು. ಮುಖ್ಯವಾಹಿನಿಯ ಪ್ರಸಾರಕ್ಕಿಂತ ಭಿನ್ನವಾಗಿ, ಕೆಸಿಪಿ ದೂರದರ್ಶನ ವಿಷಯ ರಚನೆಯನ್ನು ವಿಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸುವ ಗುರಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕವಾಗಿ ಸೂಕ್ಷ್ಮ, ಸ್ಥಳೀಯವಾಗಿ ಪ್ರಸ್ತುತ ಮತ್ತು ತಳಮಟ್ಟದ ಸಾಮಾಜಿಕ-ಆರ್ಥಿಕ ಸಮಸ್ಯೆಗಳಿಗೆ ಸ್ಪಂದಿಸುವಂತೆ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಇದರ ಗುರಿಯಾಗಿತ್ತು.

ಆರಂಭಿಕ ವರ್ಷಗಳು: ಚತುರ್ ಮೋಟಾ ಮತ್ತು ಕಲಿತ ಪಾಠಗಳು

ಗ್ರಾಮೀಣ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಪ್ರಯೋಗವೆಂದರೆ ಸ್ಥಳೀಯ ಚರೋತರಿ ಉಪಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ವಾರಕ್ಕೆ ಎರಡು ಬಾರಿ ಪ್ರಸಾರವಾಗುವ ಧಾರಾವಾಹಿ ಚತುರ್ ಮೋಟಾದ ಪ್ರಸಾರ. ಇದರಲ್ಲಿ ಅವಿಭಕ್ತ ಕುಟುಂಬದ ವಿಶಿಷ್ಟ ಕುಲಪತಿಯೊಬ್ಬರು ವರದಕ್ಷಿಣೆ ಮತ್ತು ವಿಧವೆ ಪುನರ್ವಿವಾಹದ ಬಗ್ಗೆ ಸಾಮಾಜಿಕ ಸಂದೇಶಗಳನ್ನು ಹೆಣೆಯುತ್ತಾ ಯುವ ಪೀಳಿಗೆಯೊಂದಿಗೆ ಹಾಸ್ಯಮಯವಾಗಿ ಗಂಭೀರ ವಿಷಯ ಮುಂದಿಡುವ ಪ್ರಯತ್ನವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವು ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ಜನಪ್ರಿಯವಾಯಿತು. ಆದರೆ, ಖೇಡಾ ಗ್ರಾಮಸ್ಥರಿಗೆ ಈ ಸಮಸ್ಯೆಗಳು ಪ್ರಮುಖ ಕಾಳಜಿಗಳಲ್ಲ ಎಂದು ಅವರೊಂದಿಗೆ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡ ಬಳಿಕ ಬಹಿರಂಗವಾಯಿತು. ನಿರ್ಮಾಪಕರು ಮನರಂಜನೆಗಿಂತ ವಸ್ತುನಿಷ್ಠತೆಗೆ ಬದ್ಧತೆಯನ್ನು ತೋರಿಸುವ ಮೂಲಕ ಧಾರಾವಾಹಿಯನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸುವ ದಿಟ್ಟ ನಿರ್ಧಾರವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡರು. ಈ ಆರಂಭಿಕ ತಪ್ಪು ಹೆಜ್ಜೆ ಅಮೂಲ್ಯವೆಂದು ಸಾಬೀತಾಯಿತು, ಗ್ರಾಮೀಣ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳು ನಗರ ಊಹೆಗಳಿಗಿಂತ ನೈಜ, ಜೀವಂತ ಸವಾಲುಗಳ ಮೇಲೆ ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸುವ ಅಗತ್ಯವಿದೆ ಎಂದು ತಂಡಕ್ಕೆ ಕಲಿಸಿತು.

ವಾಸ್ತವ ಸಮಸ್ಯೆಗಳಿಗೆ ಗಮನ ಸ್ಥಳಾಂತರ

ಮುಂದಿನ ಹಂತವು ಜಾತಿ ತಾರತಮ್ಯ, ಬಂಧಿತ ಕಾರ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ವೇತನ ಶೋಷಣೆಯನ್ನು ಪರಿಹರಿಸಿದ ಧಂಜಿ, ಮಾಕೆಂಜಿ, ಮಲ್ಜಿಯನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿತು. ಹಾಸ್ಯವನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಮೂಲಕ ಮತ್ತು ಸ್ಥಳೀಯ ಉಪಭಾಷೆಯನ್ನು ಬಳಸುವ ಮೂಲಕ, ಧಾರಾವಾಹಿ ಸರಣಿಯು ಅಂಚಿನಲ್ಲಿರುವ ಸಮುದಾಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಆಳವಾಗಿ ಪ್ರತಿಧ್ವನಿಸಿತು. ಮುಖ್ಯವಾಗಿ, ಕೆಸಿಪಿ ಭಾಗವಹಿಸುವ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು. ಗ್ರಾಮಸ್ಥರು ಚಿತ್ರಕಥೆಗಾರರು, ನಟರು ಮತ್ತು ವಿಮರ್ಶಕರಾದರು. ಕಾರ್ಯಾಗಾರಗಳು ಸ್ಥಳೀಯ ಪ್ರತಿಭೆಯನ್ನು ಬೆಳೆಸಿದವು, ಇದರ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ತಮಾರಾ ಟಿವಿ ಮೇಟ್ ಟೇಮ್ ಲಖೋ (“ನೀವು ನಿಮ್ಮ ಸ್ವಂತ ದೂರದರ್ಶನಕ್ಕಾಗಿ ಬರೆಯಿರಿ”) ನಂತಹ ನಿರ್ಮಾಣಗಳು ಬಂದವು. ಈ ವಿಧಾನವು ನಗರ ಪಕ್ಷಪಾತಗಳನ್ನು ಬೈಪಾಸ್ ಮಾಡಿತು ಮತ್ತು ಗ್ರಾಮೀಣ ಧ್ವನಿಗಳು ನೇರ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದುವಂತೆ ಮಾಡಿತು.

ಪೋರ್ಟಬಲ್ ವೀಡಿಯೊ ಉಪಕರಣಗಳು

1980 ರ ದಶಕದ ಆರಂಭದ ವೇಳೆಗೆ, ಪೋರ್ಟಬಲ್ ವೀಡಿಯೊ ಉಪಕರಣಗಳು ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಿದವು. ನಿರ್ಮಾಪಕರು ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಕುಂದುಕೊರತೆಗಳನ್ನು ದಾಖಲಿಸಬಹುದು ಮತ್ತು ಅವುಗಳನ್ನು ಪ್ರಸಾರ ಮಾಡಬಹುದು, ಗ್ರಾಮಸ್ಥರು ಮತ್ತು ಅಧಿಕಾರಿಗಳ ನಡುವೆ ನೇರ ಸಂವಾದವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಬಹುದು. ಈ ನಾವೀನ್ಯತೆಯು ಸಮುದಾಯಗಳನ್ನು ಅಧಿಕಾರಿಗಳನ್ನು ಹೊಣೆಗಾರರನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಲು ಸಬಲೀಕರಣಗೊಳಿಸಿತು ಮತ್ತು ಸಮಸ್ಯೆ ಪರಿಹಾರವನ್ನು ವೇಗಗೊಳಿಸಿತು. ಅಮುಲ್‌ನಂತಹ ಸಂಸ್ಥೆಗಳೊಂದಿಗಿನ ಪಾಲುದಾರಿಕೆಗಳು ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಶ್ರೀಮಂತಗೊಳಿಸಿದವು. ಪಶುಸಂಗೋಪನಾ ಅಭ್ಯಾಸಗಳನ್ನು ಸಂವಹನ ಮಾಡಲು ಭಾವೈ ಮತ್ತು ಬೊಂಬೆಯಾಟದಂತಹ ಜಾನಪದ ಸ್ವರೂಪಗಳನ್ನು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಮನಶ್ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಇನ್‌ಪುಟ್‌ನೊಂದಿಗೆ ವಿನ್ಯಾಸಗೊಳಿಸಲಾದ ಮಕ್ಕಳ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳು, ಆತ್ಮವಿಶ್ವಾಸವನ್ನು ಬೆಳೆಸಲು ಶಿಕ್ಷಣದೊಂದಿಗೆ ಫ್ಯಾಂಟಸಿಯನ್ನು ಸಂಯೋಜಿಸಿದವು ಮತ್ತು ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ಪ್ರೇಕ್ಷಕರಿಗೆ ಯೋಜನೆಯ ಹೊಂದಿಕೊಳ್ಳುವಿಕೆಯನ್ನು ತೋರಿಸಿದವು.

ಮನ್ನಣೆ ಮತ್ತು ಜಾಗತಿಕ ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳು

1983 ರಲ್ಲಿ, ಖೇಡಾ ಸಂವಹನ ಯೋಜನೆಯು ಗ್ರಾಮೀಣ ಸಂವಹನ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿತ್ವಕ್ಕಾಗಿ ಯುನೆಸ್ಕೋ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ಗೆದ್ದುಕೊಂಡಿತು, ಭಾರತದ ಪ್ರಯೋಗಕ್ಕಾಗಿ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮನ್ನಣೆಯನ್ನು ಪಡೆಯಿತು. ಇ.ವಿ. ಚಿಟ್ನಿಸ್‌ರಂತಹ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಅದರ ಸೃಜನಶೀಲತೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಭಾವವನ್ನು ದಾಖಲಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಯೋಜನೆಯು ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಸಂವಹನದಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವಾದ್ಯಂತ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಲಾದ ಮಾದರಿಯಾಯಿತು.

ತಿರುವಿನ ಘಟ್ಟ: ಪಿಜ್ ಟ್ರಾನ್ಸ್‌ಮಿಟರ್ ಮುಚ್ಚುವಿಕೆ

ಇದರಲ್ಲೂ, ರಾಜಕೀಯವು ಮಧ್ಯಪ್ರವೇಶಿಸಿತು. ಜುಲೈ 25, 1985 ರಂದು, ಗುಜರಾತ್ ಸರ್ಕಾರವು ಅಹಮದಾಬಾದ್‌ನಲ್ಲಿ ಉನ್ನತ-ಶಕ್ತಿಯ ದೂರದರ್ಶನ ಟ್ರಾನ್ಸ್‌ಮಿಟರ್ ಅನ್ನು ನಿಯೋಜಿಸಿತು. ಕೆಲವೇ ನಿಮಿಷಗಳಲ್ಲಿ, ಸುಮಾರು ಒಂದು ದಶಕದಿಂದ ಕೆಸಿಪಿಯ ಸ್ವತಂತ್ರ ಪ್ರಸಾರಗಳನ್ನು ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದ ಪ್ರೀತಿಯ ಪಿಜ್ ಟ್ರಾನ್ಸ್‌ಮಿಟರ್ ಅನ್ನು ಮುಚ್ಚಲಾಯಿತು. ಗ್ರಾಮಸ್ಥರು ತೀವ್ರವಾಗಿ ಪ್ರತಿಭಟಿಸಿದರು, ಹಸಿವು ಮುಷ್ಕರಗಳನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ಕೆಡವಲು ಪ್ರಯತ್ನಗಳನ್ನು ತಡೆಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳು ತಮ್ಮ ಜೀವನವನ್ನು ಪರಿವರ್ತಿಸಿವೆ ಎಂದು ಅವರು ವಾದಿಸಿದರು; ವ್ಯಾಪ್ತಿಗೆ ಒಳಪಡುವ ಹಳ್ಳಿಗಳಲ್ಲಿ 96% ವೀಕ್ಷಕರು ರೋಗನಿರೋಧಕತೆಯ ಪ್ರಯೋಜನಗಳನ್ನು ತಿಳಿದಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಅಧ್ಯಯನಗಳು ತೋರಿಸಿವೆ, ವ್ಯಾಪ್ತಿಗೆ ಒಳಪಡುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕೇವಲ 24% ವೀಕ್ಷಕರು ಮಾತ್ರ.

ಪ್ರತಿರೋಧದ ಹೊರತಾಗಿಯೂ, ನಗರ ಎರಡನೇ ಚಾನೆಲ್ ಅನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸಲು ಟ್ರಾನ್ಸ್‌ಮಿಟರ್ ಅನ್ನು ಮದ್ರಾಸ್ (ಚೆನ್ನೈ) ಗೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಿಸಲಾಗುವುದು ಎಂದು ಸರ್ಕಾರ ಘೋಷಿಸಿತು. ೧೯೯೦ ರ ಹೊತ್ತಿಗೆ, ಪಿಜ್ ಟ್ರಾನ್ಸ್‌ಮಿಟರ್ ಅನ್ನು ಶಾಶ್ವತವಾಗಿ ಮುಚ್ಚಲಾಯಿತು, ಇದು ಭಾರತದ ಅತ್ಯಂತ ಮಹತ್ವಾಕಾಂಕ್ಷೆಯ ಗ್ರಾಮೀಣ ಸಂವಹನ ಪ್ರಯೋಗದ ಅಂತ್ಯವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.

ಪರಂಪರೆ

ಅಲ್ಪಾವಧಿಯದ್ದಾಗಿದ್ದರೂ, ಖೇಡಾ ಸಂವಹನ ಯೋಜನೆಯು ಶಾಶ್ವತ ಪರಂಪರೆಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟಿತು. ದೂರದರ್ಶನವು ಕೇವಲ ಮನರಂಜನೆಯ ಮೂಲಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಭಾಗವಹಿಸುವ, ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕವಾಗಿ ಪ್ರಸ್ತುತ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕವಾಗಿ ಸಬಲೀಕರಣಗೊಳ್ಳುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಎಂದು ಇದು ಸಾಬೀತುಪಡಿಸಿತು. ಗ್ರಾಮೀಣ ಸಮುದಾಯಗಳು ನಿಷ್ಕ್ರಿಯ ಗ್ರಾಹಕರಾಗುವ ಬದಲು ಮಾಧ್ಯಮವನ್ನು ಹೇಗೆ ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿ ರಚಿಸಬಹುದು ಎಂಬುದನ್ನು ಇದು ತೋರಿಸಿದೆ. ಅದರ ಪ್ರಭಾವವು ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ವಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಜಾಗತಿಕವಾಗಿ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಸಂವಹನ ಅಭ್ಯಾಸಗಳಲ್ಲಿ ಮುಂದುವರಿಯುತ್ತದೆ, ತಂತ್ರಜ್ಞಾನವು ಸ್ಥಳೀಯ ವಾಸ್ತವಗಳಲ್ಲಿ ಬೇರೂರಿದಾಗ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಬದಲಾವಣೆಯನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡಬಹುದು ಎಂದು ನಮಗೆ ನೆನಪಿಸುತ್ತದೆ.